مردم در هر جایی از سریال های ماهواره ای صحبت می کنند، غافل از اینکه این برنامه ها چه آسیب هایی دارد. با توجه به اینکه بیشتر تماشاگران برنامه های ماهواره ای نوجوانان و جوانان هستند، عجیب نیست که در آینده ای نه چندان دور، سبک زندگی رایج خانواده های این افراد، چیزی نامتناسب با فرهنگ و شئون جامعه اسلامی - ایرانی ما باشد، روندی که احتمالا باعث وقوع جرایم بسیاری در کشور خواهد شد.

در گفت و گو با دكتر «محمود روح الامینی» عضو هیات علمی دانشكده حقوق و الهیات دانشگاه شهید باهنر كرمان به بررسی این آسیب ها پرداختیم.

- آیا تماشای برنامه های ماهواره می تواند به رشد جرایم در جامعه بینجامد؟

درباره ماهواره و جرایم مربوط به آن باید گفت كه ماهواره یك ابزار و شیء است؛ در نتیجه، فی نفسه نمی تواند ثابت کننده جرم باشد، بلكه شیوه استفاده از آن بسیار مهم است. می دانید كه در میان شبكه های مختلف ماهواره ای، شبكه های كشورهای اسلامی مانند برنامه های جمهوری اسلامی ایران، کشورهای غربی و همچنین شبكه های مبتذل نیز وجود دارند.

بنابراین، ماهواره دنیای بسیار وسیعی است با برنامه های بسیار متنوع. نکته مهم این است که ما چطور از آن استفاده می كنیم. در نتیجه، استفاده از برنامه ها مهم است. همچنین باید بررسی کرد که بیننده یک برنامه چگونه از آن برنامه الگوبرداری می كند. قطعا همان قدر كه یك برنامه ممکن است در رشد جرایم مؤثر باشد، برنامه ای دیگر در كشورهای اسلامی می تواند در كاهش جرایم تاثیر بگذارد.

- چه جرایمی با رواج ماهواره در جامعه بیشتر شده اند؟

تاکنون یك پژوهش علمی و تحقیقاتی در این زمینه انجام نشده است تا میزان دقیقی از جرایم ناشی از برنامه های ماهواره ای داشته باشیم. هیچ یک از آمارهایی که منتشر می شوند، مستند و قابل اعتماد نیستند. مثلا عده ای معتقدند كه برنامه هایی كه از بعضی شبکه های خاص پخش می شود و مخاطبان بیشتری دارند، طلاق و روابط نامشروع و خارج از ازدواج را افزایش می دهند.

اما بدون انجام تحقیقی دقیق و علمی واقعا نمی توانیم این ادعا را تایید یا رد کنیم. در نتیجه، آمار ها و اظهارنظرهایی را که در این زمینه منتشر می شود، نمی توان درست یا نادرست خواند.

- خانواده ها چقدر در معرض این جرایم و ناهنجاری ها هستند؟

قطعا برنامه های مضر ماهواره در روابط درون خانواده ها و رابطه فرزندان با افراد دیگر خانواده می تواند تاثیرگذار باشد. برنامه های ماهواره را از كودكان 5-6 ساله تا سالمندان می توانند مشاهده کنند. در هر حال، باید توجه کرد که بخش اعظم شخصیت انسان ها در دوران كودكی شكل می گیرد و ماهواره ها می توانند تاثیر بسیاری در شكل گیری شخصیت افراد بگذارند. در نتیجه، خانواده ها باید دقت بیشتری به كار ببرند كه حداقل اگر خودشان برنامه های ماهواره ای را تماشا می كنند، دسترسی كودكانشان را به ماهواره محدود و کنترل كنند.

در بعضی از كشورها، ماهواره آزاد است، اما برای جلوگیری از دسترسی آسان كودكان به شبكه های ماهواره ای، نرم افزار یا دستگاهی روی تلویزیون ها نصب می شود كه دسترسی اطفال را به شبكه های مبتذل محدود می كند، اما چون در كشور ما استفاده از ماهواره ممنوع است، این گونه امکانات کنترلی هم وجود ندارد، اما اگر چنین امکاناتی موجود باشد، قطعا دسترسی كودكان به بعضی از شبكه ها ممنوع می شود. این روش، راهكاری مناسب برای جلوگیری از ابتذال كودكان است.

البته این موضوع فقط به برنامه های مبتذل و غیراخلاقی منحصر نمی شود، چرا که بخشی از مشکل به تماشای برنامه های خشونت آمیز مربوط است. متاسفانه حتی در بعضی برنامه های عادی تلویزیون جمهوری اسلامی ایران هم صحنه هایی خشونت آمیز دیده می شود که برای كودكان 10-12 ساله اصلا مناسب نیست. این در حالی است كه در اكثر كشورها برای این گونه برنامه ها هشدار هایی داده می شود، اما در تلویزیون ایران به ندرت هشداری به بینندگان سنین پایین داده می شود. بنابراین، خانواده ها باید با دقت بیشتری بر دیدن برنامه های تلویزیونی و ماهواره نظارت داشته باشند.

- چگونه می توان با ابزارها و روش های پیشگیری، این آسیب ها را به حداقل رساند؟

در ابتدا این سؤال مطرح می شود كه آیا افزایش جرایم از طریق ماهواره است؟ سؤال بعدی این است كه آیا ما بررسی كرده ایم كه اگر ماهواره نبود، باز این جرایم رخ می داد یا نه؟ شاید برای بروز تخلفات، ابزار دیگری جایگزین ماهواره ها می شدند یا با وجود این ابزار، ماهواره ها هم جزئی از آنها محسوب می شدند. امروزه با تمركز بر ماهواره ها، ابزار ها دیگر فراموش شده اند. مثلا افزایش مصرف شیشه برای لاغری، به دلیل تبلیغات ماهواره است، ولی شیوه های دیگری مثل تبلیغات آرایشگر ها نیز مصرف این ماده مخدر را افزایش می دهد. پس ماهواره یكی از ابزارهای رواج جرایم است. متاسفانه حساسیت بحث ماهواره و مضراتش باعث شده است كه ما خیلی از این ابزار ها را فراموش كنیم.

نکته دیگر این است که ما باید روی كودكان دبستانی كار كنیم و به آنها آموزش دهیم و از خطرات و مضرات ماهواره آگاهشان كنیم. سپس باید خانواده ها را آگاه کرد. حتی می توان در مدارس برای والدین و كودكان كلاس هایی برگزار کرد و نسبت به ماهواره آموزش و آگاهی های لازم داده شود تا خود مردم به این نتیجه برسند كه نباید از این ابزار استفاده كنند یا حداقل متوجه باشند كه اگر می خواهند از ماهواره استفاده كنند، به راحتی در دسترس كودكان قرار نگیرد.

یكی دیگر از راه های آگاهی مردم از مضرات ماهواره صدا و سیما است كه علاوه بر تهیه برنامه های مناسب و جذاب برای رده های سنی مختلف، می توانند فیلم هایی بسازند كه در آنها نشان بدهند تماشای برنامه های ماهواره ممکن است باعث بروز چه جرم هایی شود.

در صورت انجام دادن چنین فرهنگسازی هایی، قطعا خانواده ها حساس تر می شوند و در استفاده از ماهواره، بیشتر دقت می كنند. راهكار دیگر هم فرهنگسازی از طریق مساجد است. شاید گفته شود كسانی كه به مسجد می روند، معمولا از ماهواره استفاده نمی كنند. این حرف نادرست نیست، اما به هر حال، نباید از ظرفیت مساجد غافل شد.

- آیا قوه قضائیه نقشی درباره كمتر كردن استفاده از ماهواره دارد ؟

قوه قضائیه طبق بند پنج اصل 156 قانون اساسی وظیفه پیشگیری از وقوع جرایم را بر عهده دارد برای انجام این وظیفه قوه قضائیه باید تعامل بین نهاد ها مثل صدا و سیما و دانشگاه ها و موسسات تحقیقاتی و آمار گیری را بیشتر كند و یك مجموعه علمی و تحقیقاتی تشكیل دهند كه این مجموعه باید یك به یك راهكارها را بررسی كند و به یك نتیجه معلومی دست یابد، یك محقق نمی تواند به تنهایی نظری بدهد با این روش به جایی نمی رسیم چون ماهواره ها موضوعات مختلفی دارند و امكان دارد یك سیاست از طرف یك كشور دیگری علیه كشور ما باشد و زمانی كه تایید بشود چنین موضوعی هم وجود دارد حتی باید شورای امنیت ملی هم وارد مجموعه ای كه گفته شد بشود و با همكاری هم استفاده درست و به جا به مردم آموزش داده شود و با استناد بر آمارهای دقیق ارائه شده از طرف این مجموعه جلوی رشد جرایم مربوط به برنامه های ماهواره گرفته شود.